نویسنده: حسین شیرزاد تحلیل گر و دکترای توسعه کشاورزی

از زمان تجاری‌سازی اینترنت در سال 1995، پیشرفت‌های فناوری دیجیتال؛ ساختار و شکل اقتصاد و جوامع انسانی را دگرگون کرده است . امروزه اقتصاد دیجیتال به یکی از فعال ترین عرصه ها در جامعه تبدیل شده است. اقتصاد دیجیتال با مدل توسعه جدید خود، عمیقاً در تمام بخش‌های اقتصاد و جامعه ادغام شده و نقش مهمی در افزایش کارایی نوآوریها ،ایجاد تحول صنعتی  و امنیت غذایی ایفا می‌کند. اقتصاد دیجیتال؛ محصول ادغام نزدیک فناوری دیجیتال مدرن و بخش‌های مختلف اقتصاد ملی است و مجموعه ای از فعالیت های اقتصادی را نشان می دهد که با فناوری دیجیتال، با پلتفرم های دیجیتال به عنوان رسانه اصلی و زیرساخت توانمندسازی دیجیتال به عنوان یک عنصر حیاتی، پشتیبانی می شوند. از اویل دهه 1990 مسیر توسعه اقتصاد دیجیتال به تدریج از مناطق شهری به روستایی گسترش یافت. پس از چالش های “انقلاب سبز”، مباحث کشاورزی با تمرکز بر دستیابی به اهداف پایدار و عادلانه برای توسعه کشاورزی به مرحله جدیدی منتقل شده که ملازم با تحولات دیجیتالیزاسیون فراگردها میباشد. چنانکه با گسترش اقتصاد دیجیتال از مناطق شهری به روستایی، به عنوان انگیزه جدیدی برای توسعه عادلانه تر کشاورزی ظاهر می شود. توسعه اقتصاد دیجیتال روستایی می تواند رشد اقتصادی کشاورزی را ارتقا دهد و حفاظت از محیط زیست کشاورزی را تقویت کند، در نتیجه توسعه سبز کشاورزی را ممکن سازد. یک زیرساخت دیجیتالی توسعه یافته به افزایش کانال های ارتباطی بین کشاورزان، نهادهای تجاری کشاورزی و منابع اطلاعاتی خارجی کمک می کند،گسترش اطلاعات را سرعت می بخشد و دامنه آن را گسترش داده، قابلیت تأیید اطلاعات را افزایش ، عدم تقارن اطلاعات را کاهش ، جریان عوامل کشاورزی را تسهیل و تخصیص کارآمدتر منابع را ترویج می کند. تولیدکنندگان می توانند تصمیمات آگاهانه تولید را متناسب با مواهب تولیدی خود اتخاذ کنند، تخصیص منابع تولید کشاورزی را بهینه کنند و کارایی تخصیص را افزایش دهند.

اقتصاد دیجیتال بر اساس تعریف سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD)، اقتصادی است که اساس آن مبتنی بر فناوری‌های دیجیتال از جمله شبکه‌های ارتباطی، کامپیوتر، نرم‌افزار و سایر فناوری‌های اطلاعاتی و انواع مختلف پلتفرمهای تجارت الکترونیک، بازارهای الکترونیکی شامل کارت های هوشمند، پول الکترونیکی و تراکنش های مالی هوشمند می شود. اقتصاد دیجیتال به معنای استفاده از فناوری های دیجیتال مبتنی بر اینترنت برای تولید و تجارت کالاها و خدمات است. اقتصاد دیجیتال از سه لایه تشکیل شده است: لایه اول، یک هسته؛ شامل ساخت سخت افزار، نرم افزار و بخش دیجیتال (IT/ICT)، لایه دوم شامل تجارت الکترونیک، خدمات دیجیتال و اقتصاد پلتفرمیک و لایه سوم دامنه وسیعی از جمله ابزارهای تجارت الکترونیک و الگوریتم های دیجیتالی را شامل می شود. اقتصاد دیجیتال متکی بر خدمات مبتنی بر اینترنت و برنامه های کاربردی تجارت الکترونیکی است. محققان گزارش می‌دهند که اقتصاد دیجیتال تا 3 درصد از فرصت‌های شغلی بین‌المللی را ایجاد می‌کند که به 5 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی (GDP) تبدیل می‌شود. چنانکه سهم اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص داخلی ایران در سال 2019 معادل 6.5 درصد بوده و هدف گذاری شده تا سال 2025 به 10 درصد برسد. البته در سال‌های اخیر، پیشرفت فناوری‌های اطلاعات کشاورزی، مانند داده‌های بزرگ کشاورزی، اینترنت اشیا و هوش مصنوعی، توسعه اقتصاد دیجیتال در کشاورزی را ارتقا داده است.

تحول دیجیتال در کشاورزی به عنوان “مدل کسب‌وکار مبتنی بر کالاها یا خدمات دیجیتال” با به کارگیری ابزارهای فنی از تولید تا پردازش، توزیع و مصرف محصولات با«کیفیت بالا و قیمت خوب» توصیف می شود. امروزه، استفاده از تکنیک های فناوری دیجیتال یک تمایز کلیدی بین کشاورزی مدرن و کشاورزی سنتی است و استفاده از فناوری دیجیتال برای توانمندسازی کشاورزی فرصت های جدیدی را برای ترویج کشاورزی پایدار به ارمغان آورده، اقتصاد دیجیتال برای کاهش قابل توجه “عدم تقارن اطلاعاتی” کشاورزان در تولید و بازاریابی کشاورزی به فناوری دیجیتال متکی است و کشاورزان را قادر می‌سازد تخصیص منابع را بهینه کنند. تامین مالی دیجیتال به طور موثر هزینه تامین مالی را کاهش می‌دهد، پوشش مالی سنتی را گسترش می‌دهد، دسترسی مالی به مناطق دورافتاده و گروه‌های آسیب‌پذیر را ارتقا می‌دهد و به طور چشمگیری دشواری و هزینه بالای تامین مالی را برای کشاورزان کاهش می‌دهد. علاوه بر این، کاربرد گسترده فناوری‌های دیجیتال، مانند سنجش از راه دور هواپیماهای بدون سرنشین و اینترنت اشیاء کشاورزی، می‌تواند تولید کشاورزی هوشمند و مدیریت دقیق را محقق کند. اقتصاد دیجیتال با از بین بردن موانع دسترسی به اطلاعات کشاورزان و افزایش در دسترس بودن اطلاعات، پذیرش تکنولوژی مدرن را ترویج می‌کند. اطلاعات ارائه شده توسط ابزارهای دیجیتال نقش حیاتی در تصمیم گیری های کشاورزان ایفا می کند، مانند مدیریت خاک (به عنوان مثال، شیوه های خاک ورزی مطلوبتر) و مدیریت محصول (به عنوان مثال، کوددهی، آبیاری، و مدیریت آفات). تحت اتصال فناوری دیجیتال، کشاورزان در دورافتاده ترین مناطق می توانند اطلاعات هدفمند و به موقع در مورد فناوری کشاورزی، تقاضای بازار و گواهی امنیت محصولات کشاورزی را از طریق کانال هایی مانند اینترنت، برنامه های تلفن همراه و پلتفرم های تجارت الکترونیک به دست آورند. ادغام ابزارهای دیجیتال در فناوری اتوماسیون، مانند هواپیماهای بدون سرنشین، ربات‌های هوشمند و سایر تجهیزات مکانیزه هوشمند، می‌تواند روش‌های تولید کشاورزی را تغییر داده و کارایی تولید کشاورزی را افزایش دهد. علاوه بر این، سیستم‌های نظارت هوشمند می‌توانند به مدیریت محیط تولید کشاورزی به‌منظور مدیریت بهتر نهاده ها و منابع، کنترل دقیق مواد اولیه و منابع نیروی کار مورد نیاز صرفه جویی در آب، صرفه جویی در مصرف کود، و صرفه جویی در انرژی کمک نماید.

هوشمند سازی کشاورزی شامل کشاورزی دقیق اعم از، گلخانه های هوشمند، پهپادهای کشاورزی و رباتیک، واقعیت مجازی، دامپروری هوشمند، مرغداری هوشمند، مزرعه هوشمند، آبیاری هوشمند و آبزی پروری هوشمند است. انواع حسگرها و استفاده از اینترنت اشیا (IoT) در زمین‌های کشاورزی، نقشه‌برداری و فناوری‌های ردیابی، انقلابی در سیستم‌های کشاورزی و مدیریت سیستم غذایی کشاورزی ایجاد می‌کنند، زیرا اطلاعات از کشاورزان به دفاتر ترویج، تاجران و مصرف‌کنندگان در زنجیره ارزش کشاورزی به سرعت منتقل می‌شوند. استفاده کشاورزان از دانش و اطلاعات دیجیتالی شده به عنوان عوامل حیاتی تولید در فعالیت‌های کشاورزی و از طریق استفاده مؤثر از فناوری‌های دیجیتال، مانند اینترنت اشیا و داده‌های بزرگ، برای تحقق دیجیتالی شدن زنجیره کشاورزی شامل تولید، فروش و خدمات مالی از شناسه های بارز  کشاورزی مدرن محسوب میشود، مطالعه تجارب جهانی حکایت از آن دارد که مشارکت کشاورزان در اقتصاد دیجیتال را از سه بعد میتوان ارزیابی نمود؛ ” تولید دیجیتال، فروش دیجیتال و تامین مالی دیجیتال”؛ در حوزه تولید دیجیتال، کشاورزی دیجیتال را به عنوان هسته اصلی در نظر گرفته و مشارکت کشاورزان در تولید دیجیتال عمدتاً در استفاده از فناوری های دیجیتال مانند اینترنت اشیا، هواپیماهای بدون سرنشین و هوش مصنوعی برای دستیابی به تولید و مدیریت دقیق مانند کوددهی دقیق و سمپاشی آشکار می شود. فروش دیجیتال؛ پویاترین زمینه در تحول دیجیتالی اقتصاد روستایی است. بعنوان مثال مشارکت کشاورزان در فروش دیجیتال در چین عمدتاً شامل استفاده از پلتفرم‌های اجتماعی مانند WeChat و QQ، پلتفرم‌های تجارت الکترونیک مانند Taobao و JD.com و پلتفرم‌های پخش زنده مانند TikTok برای فروش محصولات کشاورزی است . فاینانس دیجیتال؛ ابزارهای مالی و خدمات مالی دیجیتال را برای تمامی فعالیت های اقتصادی کشاورزی ارائه می دهد. مشارکت کشاورزان در امور مالی دیجیتال عمدتاً در استفاده از WeChat، Alipay و سایر پرداخت‌های دیجیتال آشکار می‌شود. استفاده از محصولات اعتباری دیجیتال مانند Ant Jiebei، JD White Bar، وام های تجاری آنلاین، وام های خرد؛ و استفاده از Yu’e Bao، بانکداری آنلاین، برای خرید محصولات مالی،همگی برتوسعه کشاورزی و نقش اقتصاد دیجیتال در کاهش آسیب‌پذیری‌های فقر روستایی تاکید دارند. مشارکت کشاورزان در اقتصاد دیجیتال با گنجاندن اطلاعات، فناوری و سرمایه در هر حلقه از زنجیره صنعت کشاورزی، تحول دیجیتالی کشاورزی را ترویج می‌کند و در نتیجه پذیرش EATs را ترویج می‌کند. فناوری دیجیتال، ساختارشکنی در نظامات بهره برداری و تغییر شکل الگوهای سنتی تولید کشاورزی را ترویج خواهد کرد. به عنوان مثال، در کشت محصولات مزرعه ای (مانند برنج، گندم و ذرت)، فناوری های دیجیتالی مانند اینترنت اشیا، هواپیماهای بدون سرنشین و داده های بزرگ اطلاعاتی را در مورد شرایط خاک، آفات و بیماری های محصولات و کاربرد کود فراهم می کنند و به کشاورزان کمک می کنند تا کشت علمی را از طریق آبیاری قطره‌ای کارآمد، سمپاشی دقیق، و کاربرد منطقی کود، اتخاذ نموده؛ اصلاح و هوشمندی تولید کشاورزی را ارتقاء می‌دهد . بسیاری از مطالعات تأیید کرده‌اند که یکپارچگی اطلاعات و قدرت تصمیم‌گیری منبعث از فناوری دیجیتال، نقش اساسی در بهبود کارایی آبیاری، کودورزی و استفاده از آفت‌کش‌ها ایفا نموده و همچنین در نظارت و مدیریت زباله های کشاورزی و پلاستیک و بازیافت تاثیر گذار است. توسعه اقتصاد دیجیتال روستایی نقش مهمی در کاهش انتشار کربن کشاورزی و بهبود ترسیب کربن دارد. استفاده از فناوری دیجیتال قابلیت ردیابی محصولات کشاورزی را ممکن می‌سازد و تقاضای فزاینده برای کالاهای سازگار با محیط‌زیست و کم کربن را در میان مصرف‌کنندگان تامین می‌کند .طرفه اینکه، مشارکت کشاورزان در اقتصاد دیجیتال باعث ارتقای دیجیتالی شدن بازار، بهبود دقت تطابق عرضه و تقاضا و کارایی معاملات بازار برای محصولات کشاورزی خواهد شد . بلاکچین، تجارت الکترونیک و فروش آنلاین نه تنها کانال های بازاریابی محصولات کشاورزی را گسترش می دهد، بلکه واسطه ها را تقلیل داده و خالص درآمد حاصله از فروش کشاورزان را افزایش می دهد. در عصر اطلاعات دیجیتال، ادغام فناوری دیجیتال با کشاورزی مدرن و جامعه روستایی، ظهور اقتصاد دیجیتال روستایی و تبدیل زنجیره صنعت کشاورزی به اطلاعات را تسهیل کرده است. با پیاده‌سازی سیستم‌های پایش محیطی در کشاورزی قبل و در حین تولید، و همچنین پرورش مشاغل جدید تجارت الکترونیک روستایی پس از تولید، می‌توان کارایی تولید کشاورزی و ظرفیت ترسیب کربن زمین‌های کشاورزی را افزایش داد. چون توسعه اقتصاد دیجیتال روستایی به شکل‌گیری کسب‌وکارهای جدید در کشاورزی و مناطق روستایی دامن می‌زند. اقتصاد دیجیتال روستایی، با عناصر داده و اطلاعات، تحول دیجیتال کل فرآیند تولید و عملیات کشاورزی و گسترش زنجیره ارزش کشاورزی را هدایت می‌کند و باعث ایجاد حالت های توسعه نوآورانه مانند کشاورزی دقیق، کشاورزی دیجیتال و کشاورزی هوشمند شده است. این رویکردهای پیشرفته می توانند به طور موثری خطرات و هزینه های مرتبط با تولید کشاورزی را کاهش دهند، که در نهایت تولید بهره ور شده و افزایش کارایی شیوه های کشاورزی را ممکن می سازد و در نتیجه به توسعه پایدار کشاورزی کمک می کند. سرمایه گذاری در علم و فناوری کشاورزی اساس و ضمانت دیجیتالی شدن صنعت کشاورزی است که می تواند دگردیسی، تخریب خلاقانه و تغییر در حکمرانی کشاورزی به سمت پایداری را تسریع و کارایی زیست محیطی کشاورزی را بهبود بخشد.